Stanowisko Komitetów PAN w sprawie NPRH
Warszawa, 3 marca 2016 r.
Szanowny Pan
Jarosław Gowin
Minister Nauki i Szkolnictwa Wyższego
Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego
ul. Wspólna 1/3
00-529 Warszawa
Szanowny Panie Premierze, Szanowny Panie Ministrze,
Prezydia Komitetów Nauk Historycznych, Językoznawstwa, Słowianoznawstwa, Nauk o Kulturze, Nauk o Kulturze Antycznej i Nauk o Sztuce Polskiej Akademii Nauk z uwagą, ale i z niepokojem śledzą zmiany w Narodowym Programie Rozwoju Humanistyki, jakie rozpoczęły się wraz z zapowiedzią Pana Ministra o nadaniu programowi nowego kształtu, a znalazły konkretny wyraz w odwołaniu dotychczasowej rady NPRH.
Powstanie Narodowego Programu Rozwoju Humanistyki było dla środowiska polskich humanistów faktem o olbrzymim znaczeniu, a przede wszystkim sukcesem oddolnej inicjatywy, która przyjęta została przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego. Program umożliwił podjęcie długofalowych prac badawczych, edytorskich, leksykograficznych, katalogowych, dokumentacyjnych oraz inwentaryzacyjnych, które wykraczały poza profil projektów finansowanych przez Narodowe Centrum Nauki, na przykład nie spełniając kryterium badań podstawowych, za które uważa się „oryginalne prace badawcze eksperymentalne lub teoretyczne podejmowane przede wszystkim w celu zdobywania nowej wiedzy o podstawach zjawisk i obserwowalnych faktów bez nastawienia na bezpośrednie praktyczne zastosowanie lub użytkowanie”. Dla poznania i utrwalenia dziedzictwa narodowego, zarówno dawnego, jak i współczesnego, prace takie mają jednak znaczenie fundamentalne. Bez zebranego i naukowo opracowanego materiału nie można pokusić się o żadne dalsze studia interpretacyjne, czy to w zakresie historii (źródła pisane, zasoby archiwów i bibliotek), czy literaturoznawstwa i sztuk plastycznych, muzycznych, filmowych (edycje dzieł, dokumentacja spuścizn artystów, inwentaryzacja zabytków), czy w obszarze językoznawstwa (tworzenie baz słownikowych). Rezygnacja z dużych grantów, jakie mogli otrzymywać badacze, pociągnie za sobą z jednej strony zatrzymanie prac rozpoczętych w poprzednich edycjach programu, a zaplanowanych na długi czas (np. wydawanie Katalogu Zabytków Sztuki w Polsce, Atlasu Historycznego Polski czy edycje Monumenta Musicae in Polonia), z drugiej zaś – co ważniejsze – znów wstrzyma tego rodzaju żmudne i wymagające pracy zespołowej działania.
Istotne znaczenie dla rozwoju polskiej humanistyki posiadają również badania nad kulturą, nastawione na innowacyjność, posiadające często charakter transdyscyplinarny i wprowadzające polską myśl naukową w obieg międzynarodowy. Dlatego niebagatelną rolę odgrywają w tym zakresie konkursy przeprowadzane w ramach modułów: „Rozwój” i „Umiędzynarodowienie”.
Prezydia wymienionych Komitetów PAN deklarują swoją gotowość współpracy i konsultacji nowego kształtu NPRH. Liczymy, że pozytywny dorobek czterech lat trwania programu nie zostanie zaprzepaszczony i jego nowa wersja pozwoli na jeszcze lepsze wykorzystanie potencjału badawczego polskiej humanistyki, która dzięki temu programowi z badań prowadzonych przez pojedynczych uczonych coraz częściej przekształca się w działania zespołowe, przynoszące istotne ustalenia dla polskiej historii, kultury i tożsamości.
Z poważaniem
Przewodniczący Komitetu Nauk Historycznych PAN
prof. dr hab. Tomasz Schramm
Przewodniczący Komitetu Językoznawstwa PAN
prof. dr hab. Wojciech Chlebda
Przewodniczący Komitetu Słowianoznawstwa PAN
prof. dr hab. Piotr Fast
Przewodniczący Komitetu Nauk o Kulturze PAN
prof. dr hab. Eugeniusz Wilk
Przewodniczący Komitetu Nauk o Sztuce PAN
prof. dr hab. Wojciech Bałus
Przewodnicząca Komitetu Nauk o Kulturze Antycznej
prof. dr hab. Krystyna Bartol
Apel do wicepremiera Jarosława Gowina
7 lutego 2016 roku
Pan
Jarosław Gowin
Wiceprezes Rady Ministrów
Minister Nauki i Szkolnictwa Wyższego
Warszawa
Szanowny Panie Premierze!
Niżej podpisani przewodniczący czterech Komitetów Polskiej Akademii Nauk – Komitetu Językoznawstwa, Komitetu Nauk o Kulturze, Komitetu Nauk o Literaturze i Komitetu Słowianoznawstwa, będących reprezentacją wielu polskich środowisk filologicznych i humanistycznych (naukowo-badawczych, dydaktyczno-naukowych i wydawniczych) – w pełni solidaryzują się z apelem redaktorów polskich czasopism naukowych o przywrócenie finansowania ich publikacji w ramach działalności upowszechniającej naukę (DUN). Periodyki naukowe są – obok publikacji prac zwartych i na równi z nimi – najważniejszym dla humanistów forum ogłaszania wyników pracy badawczej, wymiany myśli, polemiki naukowej, konfrontacji myślowej z krajowymi i zagranicznymi ośrodkami naukowo-badawczymi. Przeprowadzona w roku ubiegłym ewaluacja polskich czasopism naukowych pokazała, że wielki wysiłek ich redakcji doprowadził w ciągu ostatnich paru lat do znacznego podniesienia poziomu polskiej periodyki naukowej i wydatnego zbliżenia jej do europejskich standardów merytorycznych i edytorskich, w wielu wypadkach zaś – do wyrównania tych standardów. Nauka jednak nie żyje w próżni i nie karmi się jedynie energią badawczych umysłów: przerwanie finansowego wspomagania publikacji czasopism naukowych może ten kilkuletni wysiłek zniweczyć.
Dostrzegamy sprzeczność między wymogiem stałego podnoszenia poziomu czasopism naukowych i koniecznością publikowania w nich w celu zapewnienia regularnego obiegu myśli naukowej, a zarazem podnoszenia efektów parametryzacji jednostek naukowych, a literą i duchem Rozporządzenia z 27 października 2015 r., które faktycznie odcina redakcje periodyków naukowych od finansowania kosztów ich bieżącej działalności wydawniczej. Dlatego apelujemy do Pana Premiera o nowelizację tego Rozporządzenia i przywrócenie finansowania czasopism naukowych w ramach działalności upowszechniającej naukę.
Z wyrazami szacunku
Przewodniczący
Komitetu Językoznawstwa PAN
prof. dr hab. Wojciech Chlebda
Przewodniczący
Komitetu Nauk o Kulturze PAN
prof. dr hab. Eugeniusz Wilk
Przewodniczący
Komitetu Nauk o Literaturze PAN
prof. dr hab. Krzysztof Kłosiński
Przewodniczący
Komitetu Słowianoznawstwa PAN
prof. dr hab. Piotr Fast
Język publikacji
Stanowisko Komitetu Językoznawstwa PAN
w sprawie statusu języka polskiego jako języka publikacji naukowych
Komitet Językoznawstwa Polskiej Akademii Nauk, samorządna reprezentacja językoznawców polskich, uprawniona statutowo do zabierania głosu w sprawach istotnych dla nauki, edukacji i kultury, wyraża stanowczy protest przeciwko dyskryminowaniu języka polskiego jako języka publikacji naukowych i marginalizacji wszystkich innych niż angielski języków etnicznych w działalności poznawczej człowieka.
Zgodnie z art. 27 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej językiem urzędowym w naszym kraju jest język polski. Liczne dokumenty Unii Europejskiej stanowią o równouprawnieniu języków państw członkowskich i poszanowaniu ich języków etnicznych. Miejsce języka polskiego w komunikacji publicznej na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej określa Ustawa o języku polskim z 7.10.1999 r. (i jej nowelizacja z 11.04.2003r.).
Język etniczny jest znakiem narodowej tożsamości, jest elementarną częścią kultury każdego narodu. Języki narodowe nie podlegają wartościowaniu: nie ma języków lepszych ani gorszych. Każdy język może stanowić obiekt badań naukowych i narzędzie przekazu naukowego.
Wyniki badań naukowych, w tym wartość merytoryczna publikacji, nie zależą od języka przekazu. W każdym języku mogą powstawać publikacje znakomite, jak i publikacje o nikłej wartości. Publikowanie w języku, którego badania dotyczą, było i jest zjawiskiem normalnym: angliści piszą przede wszystkim po angielsku, germaniści po niemiecku, bohemiści po czesku, a poloniści po polsku. Istotna i doniosła społecznie część prac z zakresu nauk filologicznych (np. podręczniki historii języka i literatury, monografie stylistyczne i przekładoznawcze) powinna być tworzona w językach narodowych, a słowniki i zabytki piśmiennictwa nie mogą być publikowane w innych językach niż te, których są dokumentacją.
Komitet Językoznawstwa PAN wyraża pogląd, iż polityka Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego i Komitetu Ewaluacji Jednostek Naukowych prowadząca do deprecjonowania publikacji naukowych z powodu języka, w którym zostały wytworzone, jest niezgodna z Konstytucją Rzeczypospolitej Polskiej i Ustawą o języku polskim. Jest to polityka krótkowzroczna, a z punktu widzenia troski o historyczną ciągłość kultury narodowej – szkodliwa. Publikacje z zakresu nauk humanistycznych, w tym publikacje językoznawcze, nie tylko prezentują osiągnięcia twórcze uczonych, ale również kształtują styl wypowiedzi naukowej i formują racjonalne myślenie niemałej części rodzimej inteligencji. Dokumentują język i styl epoki, w której powstają, są więc świadectwem określonego okresu w rozwoju kultury narodu. Ocena obecnego okresu należeć będzie dopiero do przyszłych pokoleń.
Miejsce filologii narodowych w krajach, w których dany język jest językiem rodzimym, było, jest i będzie miejscem wyróżnionym i to niezależnie od prowadzonej w danym okresie przez władze państwowe polityki naukowej i edukacyjnej. Jest rzeczą naturalną, że językoznawstwo polonistyczne najintensywniej rozwija się w Polsce. Uzależnianie punktacji czasopism polonistycznych od udziału cudzoziemców w procesie wydawniczym – jako recenzentów i członków komitetów redakcyjnych – jest sprzeczne ze zdrowym rozsądkiem.
Publikacje naukowe służą nie tylko rozwojowi poszczególnych dziedzin wiedzy, stanowią podstawę funkcjonowania systemu edukacji, mają istotny wpływ na poziom oświaty. W zastraszającym tempie obniża się nie tylko poziom wiedzy o języku polskim, ale i sprawność komunikacyjna najmłodszych pokoleń Polaków.
Poziom nauki, kultury i oświaty powinien stanowić przedmiot stałej, prawdziwej troski najwyższych władz państwowych. Komitet Językoznawstwa PAN wyraża przekonanie, że przedstawione tu stanowisko zostanie potraktowane z należytą powagą.