Warszawa, 9 października 2017 r.
Pan
Prof. dr hab. Stanisław Filipowicz
Dziekan Wydziału I
Nauk Humanistycznych i Społecznych PAN
Warszawa
Szanowny Panie Dziekanie!
Pozwalam sobie w imieniu Komitetu Językoznawstwa PAN przedłożyć Pańskiej uwadze kilka uwag związanych z projektem nowej ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce. Ich skromny charakter wynika nie tylko z krótkiego czasu, jaki dano adresatom pisma Pana Dyrektora Prof. Mieczysława Grabianowskiego na zgłoszenie ewentualnych uwag (otrzymaliśmy je 21 września br.), ale i z racji niefortunnego nałożenia się tego czasu na okres rozruchu nowego roku akademickiego. Na dodatek posiedzenie Komitetu Językoznawstwa odbywa się właśnie w ostatnim z przewidzianych na zgłaszanie uwag dniu, co również nie sprzyjało przeprowadzeniu szerszej dyskusji i opracowaniu jej efektów w spójną całość. Ograniczam się więc do kilku uwag nadesłanych przez członków Komitetu drogą elektroniczną i zaakceptowanych przez dzisiejsze posiedzenie plenarne Komitetu Językoznawstwa. Uwagi nasze ograniczają się przede wszystkim do spraw leżących w kompetencjach Komitetu jako podmiotu Polskiej Akademii Nauk mającego charakter naukowy, a nie dydaktyczny.
1. Komitet zgadza się z ideą reformowania systemu szkolnictwa wyższego i badań naukowych w Polsce i dostosowywania tego systemu do standardów europejskich i światowych, z uznaniem odnotowuje też skalę procesu konsultowania projektu nowej ustawy, chociaż zasięg efektów tych konsultacji był w różnych podmiotach polskiego życia naukowego i akademickiego bardzo zróżnicowany.
2. Komitet wyraża zaniepokojenie zapowiadanymi zmianami w ewaluacji czasopism naukowych i wydawnictw. Wiele jednostek, zarówno uniwersytetów, jak i instytutów PAN, w rezultacie wieloletniej pracy i starań projakościowych uzyskało wyższy status wydawanych przez siebie czasopism, który został teraz postawiony pod znakiem zapytania, gdyż publikacje w czasopismach z tzw. listy B mają być pominięte w procedurach awansowych. Niepokoi też fakt, że nie został podany termin ogłoszenia nowego ministerialnego wykazu wydawnictw i czasopism; brak tego wykazu wprowadza okres niepewności i zamieszania i będzie miał istotny wpływ zarówno na indywidualne awanse pracowników, jak i na ewaluację uczelni planowaną na 2021 r. Tymczasem projekt w kilku swoich artykułach (np. art. 181, punkt 1, 228, punkt 6, 258, punkt 6, 260, punkt 2) już odwołuje się do nieistniejącego wykazu czasopism.
3. Komitet wyraża dezaprobatę wobec koncepcji „dziedziczenia prestiżu” odnośnie do wydawnictw naukowych. Spowoduje to upadek wydawnictw dobrych, choć o niewielkiej jak dotąd renomie, i zapewne zwiększy koszty publikacji i zyski prestiżowych wydawnictw, może też spowodować w tych wydawnictwach duże zatory, spowalniając w rezultacie procesy publikacyjne i procedury awansowe. W projekcie brak też jasnych zasad utworzenia takiej listy wydawnictw, a propozycja, aby w ocenie monografii jako podstawowe kryterium był uwzględniany fakt rodzaju wydawnictwa, budzi co najmniej zdziwienie. Wykaz wydawnictw i czasopism powinien być integralną częścią ustawy (jej załącznikiem), a dla uzyskania stopni naukowych i tytułu na dotychczasowych zasadach powinien zostać wyznaczony znacznie dłuższy okres przejściowy. Ustawa nie może ponadto działać wstecz: zgodnie z jej projektem publikacje wydane do tej pory mogą nie mieścić się w nowym wykazie, a tym samym nie liczyć do dorobku awansowego.
4. Komitet jest zaniepokojony, że projekt ustawy nie otwiera przed instytutami PAN możliwości uczestniczenia w Regionalnych Inicjatywach Doskonałości. Niepokoi też brak w projekcie ustawy możliwości tworzenia konsorcjów pomiędzy najlepszymi jednostkami naukowymi PAN a uczelniami lub ich wydziałami. Powstałaby wówczas możliwość wsparcia finansowego uczestników takiego konsorcjum, a naukowcy, biorący udział w pracach konsorcjum, mieliby możliwość podawania afiliacji obu jednostek oraz pozyskiwania punktów dla obu jednostek.
5. Będący w składzie Komitetu członkowie Centralnej Komisji ds. Stopni i Tytułów zwrócili też uwagę na kilka budzących wątpliwości spraw związanych z procedurami awansowymi. W szczególności dotyczy to:
a) nadawania stopni naukowych przez senaty uczelni (a nie, jak dotychczas, wydziały), i to w sytuacji, kiedy projekt ustawy obarcza senaty kompetencjami i zadaniami ponad dotychczasową miarę;
b) odebrania jednostkom dotychczasowych uprawnień do nadawania stopnia doktora habilitowanego, co w konsekwencji doprowadzi do drenażu finansowego jednostek nieposiadających kategorii A+ i A (które za procedurę habilitacji będą musiały płacić już i tak bogatym uczelniom dużym) oraz do powstania błędnego koła, gdyż uczelnie o kategoriach niższych nie będą mogły w ewaluacji uzyskać dodatkowych punktów za nadane stopnie naukowe, a tym samym nie będą mogły aspirować do podniesienia kategorii. Obecna procedura jest już wystarczająco zobiektywizowana i wyprowadzona poza jednostkę nadającą stopień;
c) powoływania anonimowych recenzentów w przewodach awansowych (doktorskich, habilitacyjnych, profesorskich); różnicuje to recenzentów i w określonym sensie podważa wiarygodność jawnych recenzentów powoływanych przez Centralną Komisję (a później Radę Doskonałości Naukowej);
d) niejasności kryteriów zarządzania przez komisję habilitacyjną kolokwium habilitacyjnego i braku zasad jego przeprowadzania (art. 216, punkt 8);
d) zawyżenia kryteriów uzyskania tytułu profesora w zakresie wymogu prowadzenia badań naukowych w zagranicznych instytucjach naukowych przez co najmniej 3 miesiące przy jednoczesnym usunięciu ze zbioru tych kryteriów wymogu kształcenia młodej kadry naukowej (wypromowania własnego doktora). Wątpliwości budzi też lustracyjny charakter awansu profesorskiego i możliwość nadania tytułu profesora – na niejasnych zasadach – osobie ze stopniem doktora.
Uprzejmie proszę Pana Dziekana o przekazanie powyższych uwag właściwemu organowi.
Przewodniczący Komitetu Językoznawstwa PAN
prof. dr hab. Wojciech Chlebda
Uchwała nr 9/2016
Komitetu Językoznawstwa PAN
z dnia 15 listopada 2016 roku
w sprawie nadużywania języka polskiego
w polskiej sferze publicznej
Członkowie Komitetu Językoznawstwa PAN wyrażają zaniepokojenie nasilającymi się w przestrzeni naszej komunikacji społecznej zjawiskami nadużywania języka polskiego przez różne podmioty życia publicznego. Do zjawisk tych należy m.in. wykorzystywanie języka do poniżania, piętnowania i dyskredytowania jednostek i całych grup społecznych, sięganie po językowe środki stygmatyzowania i wykluczania osób i grup uznawanych za obce, narzucanie wyrazom i wyrażeniom języka polskiego doraźnie ustanawianych znaczeń oraz ich utrwalanie i rozpowszechnianie przez media. Szczególnie niepokojące jest świadome rozluźnianie związku między słowami i ich zwyczajowymi denotatami, co prowadzi do powstawania sformułowań i tekstów dających się interpretować dowolnie, w sposób sprzyjający realizacji interesów partykularnych, a godzący w język jako dobro wspólne, ogólnonarodowe.
Jako językoznawcy w sposób szczególny odczuwamy wagę reguł tworzących kodeks etyki słowa, który nakazuje poszanowanie każdego partnera w dyskusji, zrozumienie dla jego racji, odpowiedzialność za wypowiadane słowa i ich zgodność z czynami. Dlatego członkowie Komitetu Językoznawstwa PAN, którego Regulamin stawia przed nimi m.in. zadanie zajmowania stanowiska w sprawach dotyczących języka i językoznawstwa, a mających ogólniejsze znaczenie społeczne, kierowani troską o ład i skuteczność międzyludzkiego porozumiewania się oraz powinnością analizy przyczyn komunikacji nieskutecznej, poczuwają się do solidarności z osobami i środowiskami apelującymi o unikanie mowy nienawiści i o przestrzeganie etycznych zasad komunikacji publicznej w naszym kraju i sami apelują do wszystkich stron dzisiejszego społecznego dyskursu polskiego, by uwalniały przestrzeń tego dyskursu od złych emocji i nieracjonalnej argumentacji, a także od słów wypowiadanych w złej wierze, nieodpowiedzialnie i z nieposzanowaniem godności wszystkich obywateli naszego kraju i goszczących w nim przybyszów.
Uchwała została przyjęta większością głosów w głosowaniu elektronicznym, przeprowadzonym
w dniach 10-15 listopada 2016 roku.
STANOWISKO
Prezydium Komitetu Językoznawstwa PAN
wobec Projektu ustawy o zmianie ustawy
o stopniach naukowych i tytule naukowym
oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki oraz niektórych innych ustaw
(Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego, 13 października 2016 r.;
https://legislacja.rcl.gov.pl/docs//2/12290950/12384208/12384209/dokument249576
.pdf)
Członkowie Prezydium Komitetu Językoznawstwa PAN wyrażają negatywną opinię o Projekcie ustawy o zmianie ustawy o stopniach naukowych i tytule naukowym... z 13 października br., podzielając równocześnie szczegółową argumentację uzasadniającą taką opinię zawartą w piśmie Komitetu Nauk o Sztuce PAN z 28 października br.
Członkowie Prezydium Komitetu Językoznawstwa PAN są zdania, że projekt Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego tworzy niebezpieczny wyłom w dotychczasowym jednolitym systemie awansów naukowych w Polsce, otwierając dwie równoległe, ale nie równoprawne drogi awansu: jedną stricte naukową, poddawaną wymiernym i wielostopniowym rygorom ocennym i kontrolnym, drugą — w istocie uznaniową, wyjętą spod kontroli uprawnionych do niej ciał, w tym Centralnej Komisji ds. Stopni i Tytułów. Zwłaszcza w odniesieniu do stopnia doktora habilitowanego druga z tych ścieżek kariery będzie prowadzić nie tylko do wizerunkowej, ale i faktycznej deprecjacji tego stopnia naukowego, stwarzając równocześnie pole do nadużyć i rodząc w swych skutkach rozdźwięk, jeśli nie pęknięcie w środowisku pracowników nauki. Naszym zdaniem, projektowana zmiana w ustawie oddziała niekorzystnie na organizację nauki polskiej i jej rozwój.
W imieniu Prezydium Komitetu Językoznawstwa PAN
Warszawa, 4 listopada 2016 r.
BM. WKN.151.1.2016
Warszawa, 12 maja 2016 r.
Szanowni Państwo,
odpowiadając na petycje w sprawie przywrócenia możliwości finansowania publikacji czasopism naukowych w ramach działalności upowszechniającej naukę, które wpłynęły do Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego w dniu 3 marca 2016 r., uprzejmie informuję, że nowelizacja ustawy z dnia 30 kwietnia 2010 r. o zasadach finansowania nauki (Dz. U. z 2014 r., poz. 1620 oraz z 2015 r poz. 249 i 1268) wprowadziła z dniem 25 maja 2015 r. zmianę w zakresie kryteriów przyznawania środków finansowych na działalność upowszechniającą naukę. Wprowadzona zmiana miała na celu zapobieżenie rozdrobnieniu środków i finansowanie wyłącznie takich czasopism, które mają szansę dotarcia do szerokiego grona odbiorców - dlatego też postawiono na podniesienie poziomu umiędzynarodowienia oraz finansowanie kosztów digitalizacji wydawanych czasopism.
Biorąc pod uwagę, że dotychczasowy system przyznawania środków finansowych na działalność wydawniczą umożliwiał pozyskanie środków finansowych wielu różnorodnym publikacjom i czasopismom naukowym, środki finansowe przeznaczone na działalność upowszechniającą naukę ulegały nadmiernemu rozproszeniu, co tym samym utrudniało uzyskiwanie pożądanych efektów w jej promocji w kraju i za granicą. Analizując sposób alokacji środków finansowych na mocy poprzedniej ustawy, można stwierdzić, że ich znaczna część finansowała te publikacje i czasopisma naukowe, które nie zawsze mogły zostać zaprezentowane dużemu gronu odbiorców, bądź nie zawsze promowały najwybitniejsze osiągnięcia polskich uczonych. Dlatego też w nowelizacji ustawy tak duży nacisk został położony na podniesienie poziomu umiędzynarodowienia oraz finansowanie kosztów digitalizacji wydawanych czasopism.
Obecnie obowiązujące przepisy regulujące system finansowania nauki, nie przewidują finansowania kosztów wydania w formie tradycyjnej czasopism naukowych i publikacji naukowych, jak miało to miejsce przed zmianą ustawy. Finansowanie kosztów wydania publikacji naukowych będzie możliwe ze środków budżetu na naukę, ale tylko z tych, jakie podmioty działające na rzecz nauki mogą otrzymać realizując projekty badawcze w programach ministra, a w przypadku jednostek naukowych, również w ramach otrzymywanej przez nie dotacji statutowej.
Uprzejmie informuję, iż wspomniana nowelizacja i przyjęte w niej rozwiązania będą, w ocenie resortu, służyć lepszej promocji polskiej nauki w kraju i za granicą oraz zwiększeniu dostępności polskich publikacji dla naukowców na świecie, co w rezultacie powinno przyczynić się do wzrostu cytowalności polskich prac, zwłaszcza w czasopismach zagranicznych.
Pragnę podkreślić, że Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dużą uwagą wsłuchuje się w głosy całego środowiska naukowego, gdyż stanowią one wskazówkę dotyczącą tego, w jakim kierunku należy rozwijać naukę oraz jakie narzędzia należy zastosować, aby ten rozwój przyśpieszyć. Jestem absolutnie przekonany, że wartościowe publikacje należy wspierać, aby jak najszerzej i najlepiej upowszechniać naukę.
Z wyrazami szacunku
z up. Ministra
PODSEKRETARZ STANU
(-) prof. Leszek SIRKO
